Ο όρος Φιλέλληνας (Αρχαία Ελληνική: «Φιλέλλην», σύνθετη φίλος + Έλλην), αποτελεί χαρακτηρισμό εκείνου που τρέφει ιδιαίτερη αγάπη προς τους Έλληνες και κάθε τι ελληνικό που την εκδηλώνει όμως διά λόγου ή έργου. Στη νεοελληνική καθιερώθηκε να λέγεται για ξένους υπηκόους που εκδήλωσαν φίλια αισθήματα προς την Ελλάδα, κυρίως κατά τον Αγώνα της ανεξαρτησίας του 1821. Ως ιδεολογικό και πολιτικό κίνημα και ως λογοτεχνικό ρεύμα, αυτή η αγάπη των ξένων αλλά και η δηλούμενη εύνοια και ενδιαφέρον υπέρ των ελληνικών θέσεων, ιδιαίτερα κατά την περίοδο πριν και κατά την Ελληνική Επανάσταση του 1821 με ηθική και υλική συμπαράσταση, καθιερώθηκε να λέγεται Φιλελληνισμός
Ιστορία του όρου
Από την αρχαία Ελλάδα και μέχρι
τους Ρωμαϊκούς χρόνους
Στην αρχαιότητα ο όρος «Φιλέλλην» σήμαινε και «πατριώτης». Πρώτος ο Ηρόδοτος χρησιμοποίησε τον όρο για τον βασιλιά των Αιγυπτίων Άμασι. O Άμασις υπήρξε γενναιόδωρος προς τις Ελληνικές πόλεις: προσέφερε αφιερώματα στην Κυρήνη, τη Ρόδο, (Λίνδο), τη Σάμο, στην Σπάρτη ένα λινό θώρακα και με την Κυρήνη συνάπτοντας γάμο με μια ντόπια πριγκίπισσα. Τέλος συνέβαλε στο χτίσιμο του ναού του Απόλλωνα στους Δελφούς.
Η πολιτική του Αμάσιος που προκάλεσε τούτον τον χαρακτηρισμό ήταν μια συνειδητή επιλογή που προκλήθηκε από την κοσμοϊστορική μεταβολή που είχε συντελεσθεί στην Ασία με την άνοδο της Περσική δύναμης. Η πολιτική του Άμάσιος ήταν εσωτερική πολιτική του μονάρχη αφού η Ναύκρατις ήταν πόλη ελληνική στην επικράτειά του. Άλλωστε ο ίδιος νίκησε τους Έλληνες ‘’επικούρους’’ του Απρίη σε μάχη κοντά στη Μώμεμφι το 569 π.Χ. Δεν είναι ο Ηρόδοτος που επινοεί τον χαρακτηρισμό αλλά τον δανείζεται από την προφορική παράδοση και αντανακλά την αγωνία των Ελλήνων για πιθανή απομόνωσή τους απέναντι στην Περσική προέλαση.
Τον 4ο αιώνα αλλάζει η αφετηρία απόδοσης του τίτλου: Φιλέλληνες είναι ή πρέπει να γίνουν οι Έλληνες και ιδίως οι Αθηναίοι. Έτσι ο όρος απαντάται στην γραμματεία την διαποτισμένη από πανελλήνιες απόψεις: έτσι στον Πανηγυρικό του Ισοκράτη όσοι αντιστάθηκαν στην Περσική προέλαση είναι ‘’φιλέλληνες’’ και κυρίως οι Αθηναίοι. Γι΄ αυτό έμμεσα ασκεί κριτική ο Ισοκράτης στην Αθηναϊκή ηγεμονία της εποχής του. Στον ‘’Παναθηναϊκό’’ του Ισοκράτη προβάλει ως αρετή των προγόνων του Αθηναίων τον φιλελληνισμό τους σε αντιδιαστολή με τη στάση των Σπαρτιατών λόγω της καίριας συμβολής τους στους Περσικούς πολέμους αλλά και λόγω της στάσης τους απέναντι στις συμμαχικές τους πόλεις, ενώ οι Σπαρτιάτες αποτιμώνται ως αλαζόνες και ιμπεριαλιστές. Στον λόγο του ‘’Ευαγόρας ‘’ οι Φοίνικες χαρακτηρίζονται φιλέλληνες επειδή υιοθέτησαν τον Ελληνικό τρόπο ζωής ή την ‘’αττική παιδεία’’ κατά μιαν άλλη ανάγνωση. Στην ανοικτή επιστολή του που απήφθηνε στον Φίλιππο: θα ήταν φιλέλλην αν εκτελούσε το πρόγραμμα του Ισοκράτη, τον πόλεμο κατά των Περσών. Το μέλλον θα δείξει αν θα δικαιώσει αυτόν τον χαρακτηρισμό ο Φίλιππος με την πολιτική του. Στην Πλατωνική Πολιτεία ο όρος προβάλλεται ως ιδεότυπος απέναντι σε μια θλιβερή πραγματικότητα αλληλοσπαρασσόμενων πόλεων που συντελούν στην καταστροφή της κοινής πατρίδος της Ελλάδος. Ο Ξενοφώντας χρησιμοποιεί τον χαρακτηρισμό στο εγκώμιό του στον Αγησίλαο: τον χρησιμοποιεί με κριτήρια ‘’πανελληνικά’’ και επειδή αρνήθηκε να εκπολιορκήσει ελληνικές πόλεις.[10] Επίσης για την επιλογή του στα πλαίσια μια εκστρατείας του στην Αίγυπτο να υποστηρίξει έναν από τους επίδοξους μνηστήρες του Αιγυπτιακού θρόνου, καθώς είχε προκληθεί δυναστική κρίση στην Αιγυπτιακή βασιλική οικογένεια, και έτσι να εξασφαλίσει τον επισιτισμό του στρατού του, ο Αγησίλαος χαρακτηρίζεται φιλέλλην όπως φυσικά κι αυτός που τον αντάμειψε.
Ο Βασιλιάς Αλέξανδρος Α’ της Μακεδονίας είχε τιμηθεί με τον χαρακτηρισμό «Φιλέλλην» επειδή κατατρόπωσε τον Περσικό στρατό του Ξέρξη ο οποίος οπισθοχωρούσε μετά την ήττα του στις Πλαταιές, για να απαλλαγή από την ντροπή της συνθηκολόγησης με τον Ξέρξη κατά την κάθοδο του. Στην εποχή μετά το θάνατο του Μεγάλου Αλεξάνδρου, στο ελληνιστικό Βασίλειο της αυτοκρατορίας της Παρθίας, οι Βασιλείς συνήθιζαν να αναγράφουν στα νομίσματα που εξέδιδαν το χαρακτηρισμό «ΦΙΛΕΛΛΗΝ».
Σύγχρονη αντίληψη του όρου
Με τον όρο Φιλέλληνες έμειναν γνωστοί ξένοι υπήκοοι, κυρίως από τη Γαλλία, την Αγγλία και την Ιταλία που βοήθησαν την Ελληνική Επανάσταση του 1821 είτε μέσω της συμμετοχής τους στις πολεμικές επιχειρήσεις, είτε με χρήματα, είτε δημιουργώντας γραπτά και έργα τέχνης που σκοπό τους είχαν να προβάλλουν την ελληνική προσπάθεια στο εξωτερικό. Ο όρος φιλελληνισμός μαρτυρείται για πρώτη φορά στο βιβλίο του Ιώσηπου Μοισίοδακα Θεωρία της Γωγραφίας το οποίο εκδόθηκε στην Βιέννη το 1781 και ανέφερε χαρακτηριστικά, «…όσοι Έλληνες φιλεπιστήμονες κατοικούσιν εν ταις παραλίαις, καθώς φερ’ ειπείν, εν Σμύρνη, εν Κωνσταντινουπόλει, εν Θεσσαλονίκη, πάντες έχουσιν την ευκαιρίαν ώστε να προμυθευθώσιν υπό Σφαιρών αγγλικών διά μέσου εμπόρων Άγγλων, οίτινες ενδημούσιν εν ταις ρηθείσαις πόλεσιν επί εμπορία και οίτινες ουκ απαξιώσουσιν παντώς μίαν υπουργίαν εμπρέπουσαν τω φιλελληνισμώ, τον οποίον οι Άγγλοι πάντοτε και απανταχού επαγγέλονται ημίν.» Επρόκειτο για μια κίνηση που αφορούσε άτομα, οργανώσεις και ομάδες και δεν συνιστούσε κρατική εξωτερική πολιτική. Οι καταγεγραμμένοι φιλέλληνες αγγίζουν τους 940 και προηγούνται όσοι προέρχονται από γερμανικές χώρες (342) και ακολουθούν οι γάλλοι (196), οι Ιταλοί (137),οι άγγλοι (99) και στη συνέχεια οι ελβετοί (35), πολωνοί (30), ολλανδοί και Βέλγοι (17), Ούγγροι(9) , Σουηδοί (9),Ισπανοί (9), Δανοί (8) και 33 άγνωστης εθνικότητας. Ένας στους τρεις σκοτώθηκε σε μάχη ή πέθανε από κακουχίες ή τραυματισμούς.(313 από τους 940). Μεταξύ 1821-1822 φτάνουν στην Ελλάδα 489 και πέφτουν στους 64 μεταξύ 1823-1825. Από το 1825 και μετά οι αφιχθέντες φτάνουν τους 318. Οι Γάλλοι είναι δεύτεροι σε αριθμό αφίξεων την πρώτη περίοδο και δεύτεροι πριν το τέλος στην δεύτερη περίοδο. Οι Άγγλοι είναι τέταρτοι σε αριθμό αφίξεων την πρώτη περίοδο έρχονται πρώτοι την δεύτερη περίοδο. Η αύξησις της προσέλευσης των Άγγλων εθελοντών συνδέεται με την υπεροχή του αγγλικού κόμματος και την ενεργότερη συμμετοχή της Αγγλίας στα ελληνικά πράγματα.
Γνωστότεροι Φιλέλληνες
• Κάρολος Νόρμαν, Γερμανός αξιωματικός που πήρε μέρος στη Μάχη του Πέτα (1822), όπου πληγώθηκε και πέθανε στο Μεσολόγγι το Νοέμβριο του 1822.
• Λόρδος Βύρωνας, Άγγλος ποιητής που συμμετείχε στην πολιορκία του Μεσολογγίου και πέθανε κατά τη διάρκειά της.
• Τζωρτζ Κάνινγκ, υπουργός εξωτερικών της Μεγάλης Βρετανίας που στήριξε την ελληνική επανάσταση.
• Ιωάννης Ιάκωβος Μάγερ, Ελβετός τυπογράφος που έδρασε στο Μεσολόγγι.
• Μπρούνο, Ιταλός που ήρθε μαζί με το Βύρωνα στην Ελλάδα και πέθανε στο Ναύπλιο το 1827.
• Φρανσουά ντε Σατωμπριάν, (François-René de Chateaubriand), γνωστός και σαν Σατωβριάνδος, περιηγητής, συγγραφέας Οδοιπορικού και υπομνημάτων που έκαναν γνωστή την κατάσταση της Ελλάδας στην Ευρώπη.
• Βίκτωρ Ουγκό, ο γνωστός Γάλλος συγγραφέας, που έγραψε ποιήματα εμπνευσμένα από την ελληνική επανάσταση.
• Μαξίμ Ρεμπώ, Γάλλος Φιλέλληνας, συνταγματάρχης και συγγραφέας
• Αλεξάντρ Πούσκιν, Ρώσος λογοτέχνης και ποιητής (1799-1837).
• Τόμας Γκόρντον, Σκώτος αξιωματικός που προσέφερε όπλα και χρήματα, και συμμετείχε στην πολιορκία της Τρίπολης.
• Ειρηναίος Θείρσιος, Γερμανός παιδαγωγός και αρχαιολόγος που επανόρθωσε το Ερέχθειο.
• Τζορτζ Φίνλεϊ, Σκώτος που συμμετείχε στις πολεμικές επιχειρήσεις.
• Φρήντριχ Χαίλντερλιν, Γερμανός ποιητής.
• Καρλ Βίλχελμ φον Άιντεκ, Γερμανός ζωγράφος.
• Σαντόρε ντι Σανταρόζα (Santorre Di Santa Rosa), Ιταλός επαναστάτης που πέθανε στη στην πτώση της Σφακτηρίας (1825).
• Φρανκ Χέιστινγκς (Frank Hastings), Βρετανός αξιωματικός του ναυτικού που πρόσφερε χρήματα και συμμετείχε στις επιχειρήσεις.
• Φρίντριχ Σίλερ, Γερμανός ποιητής
• Πέρσι Σέλλεϋ, Άγγλος ποιητής
• Λουδοβίκος Α΄ της Βαυαρίας, Βαυαρός βασιλιάς
• Ιωάννης-Γαβριήλ Εϋνάρδος, τραπεζίτης που οργάνωσε το φιλελληνικό κίνημα στη Γαλλία και την Ελβετία.
• Κάρολος Φαβιέρος (Charles Fabvier), Γάλλος διοικητής του τακτικού ελληνικού στρατού.
• Τζωρτζ Τζάρβις, ο πρώτος Αμερικανός φιλέλληνας , που έλαβε μέρος στον Αγώνα του 1821.
• Ρίτσαρντ Τσωρτς, Σκώτος στρατιωτικός.
• Τζουζέππε Ροσαρόλλ, Ιταλός στρατηγός, επαναστάτης και φιλέλληνας, πέθανε το 1825 στο Ναύπλιο.
• Μορίς Περζά, Γάλλος αξιωματικός, φιλέλληνας και συγγραφέας, από τους πρώτους εθελοντές του τακτικού ελληνικού στρατού.
• Χένρικ Νικολά Κρέιερ, Δανός Φιλέλληνας.
• Ερνστ Μάνγγελ, Ούγγρος μουσικός, συνθέτης, και φιλέλληνας, Αρχιμουσικός της πρώτης στρατιωτικής μπάντας της Επανάστασης του 21.
• Κάθριν Ελίζαμπεθ Φλέμιγκ, Αμερικανίδα ιστορικός, Καθηγήτρια Ελληνικής ιστορίας και πολιτισμού στο πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης.
Αίτια Φιλελληνισμού
Ως αίτια του φιλελληνισμού θα μπορούσαν να απαριθμηθούν: α) ο κλασικισμός και ο θαυμασμός προς την αρχαία Ελλάδα. Οι φιλόσοφοι και αισθητικοί Χέρντερ και Λέσσινγκ, αλλά και ο ιδρυτής της αρχαιολογίας Βίνκελμαν, οι Σατωμπριάν και Χέλντερλιν οι ποιητές Γκαίτε και Σίλερ είχαν ανανεώσει το ενδιαφέρον για τον αρχαίο Ελληνικό πολιτισμό. Ενώ ο Βολταίρος αποστρέφεται τους Τούρκους κατακτητές της κλασικής γης.
Σειρά πνευματικών κινημάτων, Ουμανισμός, Αναγέννηση, Διαφωτισμός έχουν ως ιδεώδες τους την κλασική αρχαιότητα. β) το ομόθρησκο των Ελλήνων όχι μόνο με τους ορθόδοξους Ρώσους, μα και τους καθολικούς και τον προτεσταντικό κόσμο της Δύσης. γ) ο πολιτικός φιλελευθερισμός, ό,τι απέμεινε από τη Γαλλική Επανάσταση, και η αντίσταση προς κάθε αντιδραστική κίνηση (Παλινόρθωση στη Γαλλία, Ιερή Συμμαχία), δ) ο Ρομαντισμός ε) η διεθνής φιλανθρωπία, στ) η ζωτικότητα και τα σύγχρονα χαρακτηριστικά του νέου Ελληνισμού: γνωστά στους δυτικούς από τις Ελληνικές κοινότητες της διασποράς, αλλά και από Έλληνες λογίους που δρουν στη Δύση, ζ) ο περιηγητισμός προσφέρει μια επίκαιρη εικόνα της νεοελληνικής ζωής και των προβλημάτων της, η) οι προσωπικές φιλοδοξίες μεμονωμένων ατόμων που δεν είναι πάντα εύκολο να διαχωριστούν από τον θαυμασμό για τον αρχαίο πολιτισμό ή το ενδιαφέρον για τον αγώνα των Ελλήνων, θ) οι πολιτικές επιδιώξεις και οι ανταγωνισμοί των Μεγάλων Δυνάμεων στο χώρο της Ανατολικής Μεσογείου.
Φιλελληνισμός ανά χώρα
Ελβετία
Στην ανάπτυξη του Φιλελληνικού κινήματος στην Ελβετία έπαιξαν ρόλο η διάδοση των φιλελεύθερων και αντιιεροσυμμαχικών ιδεών, η πιθανότητα σύναψης εμπορικών σχέσεων μεταξύ της Ελβετίας και του νεοσύστατου Ελληνικού κρατιδίου, το κλασικιστικό πνεύμα, το πνεύμα αλληλεγγύης μεταξύ χριστιανικών λαών Επίσης, σημαντικό ρόλο έπαιξαν οι Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος, Μιχαήλ Σούτσος οι οποίοι φιλοξενήθηκαν στο σπίτι του Εϋνάρδου , αλλά και η επιβλητική προσωπικότητα του Ελβετού αυτού φιλέλληνα, ο οποίος ήταν δικτυωμένος με σημαίνοντα πολιτικά πρόσωπα της Ευρώπης και αλληλογραφούσε με άλλες φιλλεληνικές ευρωπαϊκές επιτροπές προσπαθώντας να συντονίσει το όλο έργο. Σημαντικό ρόλο στην αφύπνιση του Ελβετικού Φιλελληνισμού έπαιξε και η εκεί παρουσία του Καποδίστρια Απευθύνει εκκλήσεις, πραγματοποιεί επαφές εντός και εκτός Ελβετίας με πρόσωπα που μπορούν να συνδράμουν οικονομικά τους Έλληνες και ιδιαίτερα τα θύματα του Μεσολογγίου.
Η πρώτη φιλελληνική επιτροπή στην Ελβετία ιδρύθηκε στην Βέρνη τον Αύγουστο του 1821, ενώ η δεύτερη στην Ζυρίχη τον Νοέμβριο του ίδιου έτους. Είχε πρόεδρό της τον πανεπιστημιακό J.H.Bremi. Η δραστηριότητά της επεκτάθηκε και σε άλλες περιοχές της Ελβετίας. Στην Γενεύη η πρώτη φιλελληνική επιτροπή ιδρύθηκε τον Φεβρουάριο του 1822 με πρόεδρο τον πάστορα Georg Wilhelm Gerlach. Τον Δεκέμβριο του 1822 τα καντόνια της Ελβετίας ανακήρυξαν την φιλελληνική επιτροπή της Ζυρίχης ως την κεντρική όλης της χώρας. Η επιτροπή αυτή μαζί και άλλων έξι Ελβετικών πόλεων (Γενεύης, Λωζάννης, Βέρνης, Schaffhousen, Aurau, Winthertour), ανέλαβαν να περιθάλψουν περί τους 162 φυγάδες Έλληνες οι οποίοι μετά την αποτυχία του κινήματος του Αλέξανδρου Υψηλάντη , προσπαθώντας να πάνε στην Ελλάδα πέρασαν από την Ελβετία και καθώς οι Γαλλικές αρχές δεν τους θεωρούσαν τα έγγραφά τους, παρέμειναν για κάποιο χρονικό διάστημα στη χώρα. Μετά από σχετικές εκκλήσεις των εκεί Φιλελληνικών επιτροπών συγκεντρώθηκαν χρήματα για τα έξοδα της μετακίνησής τους. Εκτός της περίθαλψης των προσφύγων, η φιλελληνική επιτροπή της Βέρνης ζήτησε προκειμένου να γίνει πιο αποτελεσματική η βοήθειά της να την ενημερώσουν ο Ιγνάτιος Ουγγροβλαχίας ποιές είναι οι βασικές τους ανάγκες και ποιος ο προσφορότερος τρόπος εξυπηρέτησής τους. Πράγματι οι Ελβετοί απέστειλαν χρήματα, γιατρούς και χρηματικές ενισχύσεις. Επίσης συνέβαλαν στη διαφώτιση της Ευρωπαϊκής κοινής γνώμης με εκτύπωση σχετικών φυλλαδίων, όπως έκαναν οι Bremi και Oreli. Mεταξύ των πιο σημαντικών Ελβετών που αγωνίστηκαν στην Ελλάδα ήταν οι Κoning, Rival, Knaupp, Brumbacher, Chevalier, Hahn, Meyer-ο εκδότης των Χρονικών, o γιατρός Louis Andre Gosse, o Bordier που σκοτώθηκε στη μάχη του Δραγατσανίου.
Σουηδία
Στα τέλη του 1821 εκδίδεται στη Στοκχόλμη ανώνυμο φυλλάδιο με τίτλο ‘’Έκθεση για την απάνθρωπη διαγωγή των βαρβάρων Τούρκων απέναντι στους χριστιανούς υπηκόους τους’’ το οποίο παρακινεί τους αναγνώστες του να συνδράμουν στην Ελληνική Επανάσταση εμπράκτως. Aρχές του 1822 αναχωρούν δύο Σουηδοί για την επαναστατημένη Ελλάδα, οι F.N. Ashling και T. F. Aakerhjelm. Ο πρώτος είναι ταγματάρχης ειδικός στα οχυρωματικά έργα και ο δεύτερος υπολοχαγός Ο δεύτερος θα συμμετάσχει στην πολιορκία της Ακρόπολης μα θα τραυματισθεί και θα φύγει τον Γενάρη του 1823 για την πατρίδα του δια μέσου της Σμύρνης. Ο Ashling διορίστηκε υπασπιστής του Κωλέττη και εστάλη να επιθεωρήσει οχυρωματικά έργα στις Θερμοπύλες και την πολιορκία στην Ακρόπολη. Απογοητευμένος από την αχρησία στην οποία είχε περιέλθει από τις Ελληνικές αρχές επέστρεψε το στα τέλη του 1822 στην πατρίδα του. Άλλοι πάλι Σουηδοί εθελοντές είχαν άδοξο τέλος όχι σε κάποιο πεδίο μάχης αλλά σε κατάσταση ειρήνης όπως ο G.A.Sass, όντας επικεφαλής της φρουράς Μεσολογγίου, που στην προσπάθειά του να χωρίσει διαπληκτιζόμενους Έλληνες, σκοτώθηκε από έναν Μεσολογγίτη στις 18 Φλεβάρη του 1824.[30] Άλλοι Σουηδοί που συμμετείχαν σε μάχες ήταν οι August Maximilan Myhrenberg συμμετείχε στο σώμα του Φαβιέρου και ως υπασπιστής του, σε μάχες στην Εύβοια, τη Χίο και την Ακρόπολη. Από το 1829 εώς το 1830 χρημάτισε διοικητής του Παλλαμαδίου, ενώ στη συνέχεια ήλθε σε ρίξη με τον Καποδίστρια κι έφυγε. Ο J.F.S.Crusenstolpe που ήλθε στα 1827 και ο K.G.T.Westee που ήλθε από το 1831 μέχρι το 1837[31].
Πολωνία
Η χώρα έχει τριπλή κατοχή: Ρωσική, Πρωσική και Αυστριακή. Τα νέα που αφορούν την επαναστατημένη Ελλάδα φτάνουν από τις Γαλλικές φιλελληνικές εφημερίδες, αυστριακές, και ιδιωτικές επιστολές. Δύο Πολωνικές εφημερίδες δημοσιεύουν άρθρα και εκκλήσεις υπέρ των Ελλήνων, η Φωνή της Βαρσοβίας και η Μέλισσα της Κρακοβίας. Λογοτέχνες Πολωνοί, όπως ο Μπουρκόφσκι με τους Δεκαεννιά Βυρωνικούς Ύμνους του και οι Α.Μάκιεβιτς, Σλαβόσκι, Βίλνα Γκρόντεκ δημοσιεύουν κείμενα εμπνευσμένα από την Ελληνική Επανάσταση. Συνολικά τριάντα Πολωνοί θα έλθουν στην Ελλάδα, σύμφωνα με την σύγχρονη έρευνα, και από αυτούς θα σκοτωθούν ή θα πεθάνουν από άλλη αιτία έντεκα. Οι πιο γνωστοί από αυτούς είναι οι Γκρανόφσκι και Τουκόφσκι, αμφότεροι λοχαγοί, που πολέμησαν με τον Αλέξανδρο Υψηλάντη, ενώ ο Τζιρζάφσκι μετείχε στην πολιορκία του Μεσολογγίου. Τέλος, στη μάχη του Πέτα σκοτώθηκαν δεκατρείς Πολωνοί, ενώ δύο επέζησαν. Ένας από τους δύο, ο Αλεξάντερ Κουζάνσκι μάλιστα συνελήφθη και κρατήθηκε για οκτώ μήνες στην Άρτα. Στις αρχές του 1823 γύρισε καταπονημένος στην πατρίδα του.
Ιταλία
Μαζί με την έναρξη της Επανάστασης έχουμε την έκδοση της επιθεώρησης Antologia του Vieussex στη Φλωρεντία όπου φιλοξενούνται άρθρα που συνδέουν το ελληνικό ζήτημα με έναν αγώνα για τον πολιτισμό και την εκπαίδευση και με την αντίληψη πως η Ελλάδα βρίσκεται κατά κάποιον τρόπο μέσα « στον γενετικό κώδικα της Ιταλίας » Προβάλλεται μια ελληνοιταλική εθνική και πολιτισμική αλληλεγγύη. Περί τους εκατόν τριάντα επτά Ιταλούς θα έλθουν να πολεμήσουν στην Ελλάδα και από αυτούς οι σαράντα δύο θα σκοτωθούν ή θα πεθάνουν για άλλους λόγους. Οι πιο πολλοί είναι παλαίμαχοι των Ναπολεόντειων πολέμων ή πρωταγωνιστές των εσωτερικών αγώνων της Ιταλικής χερσονήσου. Το τάγμα των Φιλελλήνων που θα συσταθει τον Μάιο του 1822 θα έχει δύο λόχους με αρχηγούς διαφορετικών εθνοτήτων και διοικητή έναν Ιταλό, τον Ντάνια. Λόγοι, πάλι, πολιτικής σκοπιμότητας προκαλούν δυσφορία στον ερχομό Ιταλών εθελοντών και του επαναστάτη κόμη Σανταρόζα.[42] Σκοτώθηκε στην πτώση της Σφακτηρίας. Ο Ιταλικός φιλελληνισμός θα υπάρξει από τα πιο μακρά φιλελληνικά κινήματα του αιώνα αφού διαδραματίζει ρόλο και πέραν της Επανάστασης του 1821 και συγκεκριμένα το 1866 και κυρίως το 1897 [43]
Ρωσία
Τα αίτια ανάπτυξης του Ρωσικού φιλελληνισμού είναι:
α) η κοινότητα της θρησκείας β) η φιλελεύθερη ιδεολογία φορείς της οποίας ήταν οι μαχητικοί Δεκεμβριστές γ) οι παραδοσιακοί ιστορικοί δεσμοί δ) ο κοινός αντίπαλος των δύο λαών, η Οθωμανική Αυτοκρατορία ε) οι μεταξύ τους οικονομικοί δεσμοί στ) η ένταξη Ελλήνων στη Ρωσική διοίκηση και το Ρωσικό στρατό ζ) οι ακμάζουσες Ελληνικές παροικίες. Οι δραστηριότητες του Ρωσικού φιλελληνισμού θα μπορούσαν να διακριθούν α) σε αυτές που εκδηλώθηκαν κατά την προετοιμασία της Ελληνικής Επανάστασης μέσα στην ίδια τη ρωσική επικράτεια β) σε αυτές που εκδηλώθηκαν μέσα στις παραδουνάβιες ηγεμονίες κατά τη διάρκεια της εκδήλωσής της επανάστασης και μετά την αποτυχία της εκεί γ) σε αυτές που εκδηλώθηκαν στην επαναστατημένη Ελλάδα.
Έτσι στην ίδια την Ρωσία συστήθηκε η Φιλική Εταιρεία και τα μέλη της είχαν την δυνατότητα να μετακινούνται εντός της Ρωσικής επικράτειας προκειμένου να κατηχούν νέα μέλη. Μέλη της έγιναν και Ρώσοι, όπως ο στρατιωτικός Νικόλαος Γάλιτς. Χορηγήθηκαν αθρόα διαβατήρια σε Έλληνες και σε όποιον άλλον ήθελε να περάσει τα ρωσο-μολδοβλαχικά σύνορα. Ο Ρώσος στρατηγός Ίντσωφ ήταν ένας από τους κρατικούς εκείνους παράγοντες που χορήγησαν έγγραφα. Δεν ήταν επίσης μικρής συμβολής η σιωπηρή συμπαράσταση των Ρωσικών παραγόντων στις ενέργειες των Φιλικών. Ο Ρώσος στρατηγός Τσουκώφ χορήγησε στρατιωτικό υλικό σε Φιλικούς. Ο Δεκεμβριστής Α. Νέπινιν διοικητής της 16ης μεραρχίας αγόρασε όπλα και τα έστειλε στις παραδουνάβιες ηγεμονίες.
Ακόμα, συγκροτήθηκαν εθελοντικά σώματα, όπως του Ρώσου συνταγματάρχη Βασίλη Ιβάνοβιτς Σκολτάνωφ, το σώμα των Ρώσων κοζάκων, ενώ Ρώσοι ένοπλοι συμμετείχαν στα επαναστατικά σώματα στη Μολδοβλαχία. Και μετά την αποτυχία στις παραδουνάβιες ηγεμονίες όσοι κατέφυγαν στην Ρωσία δέχθηκαν τις φροντίδες των Ρώσων. Επίσης, απέστειλαν υπεύθυνους Ρωσικούς παράγοντες, όπως ο Δεκεμβριστής Πάβελ Πέστελ προκειμένου να παρακολουθεί τα γεγονότα στην επαναστατημένη Μολδοβλαχία και να δώσει αναφορά-ευνοϊκή-στον στρατηγό Κισελιόφ.
Όταν ξέσπασε η επανάσταση στην Ελλάδα, παρασχέθηκε άσυλο στους καταδιωκόμενους Έλληνες από τις σφαγές που εξαπέλυσαν οι Τούρκοι : από Χίο, Κωνσταντινούπολη, Σμύρνη, Κυδωνιές, Κύπρο. Συστήθηκαν κομιτάτα με σκοπό την εξαγορά αιχμαλώτων και τη βοήθεια απόρων ( π.χ. το ‘’Κομιτάτο εξαγοράς αιχμαλώτων Γραικών Χίου, Κυδωνιών, Κασάνδρας’’, συστημένο από τον επίσκοπο Κισνόβ Δημήτριο). Μεταφέρονται στην Ελλάδα ένοπλοι εθελοντές και πολεμοφόδια (ο Ρώσος πρίγκηπας Καντακουζηνός, πλοία: το μπριγαντίνι Fidelissimo’’, η γολέτα La Speranza, το καλοκαίρι του του 1821 αναχωρούν για την Ελλάδα)
Οι Ρώσοι διακρίνονται και στα πεδία των μαχών: ο Αφανάσα είναι στο πυρπολικό του Παπανικολή που βυθίζει το τουρκικό δίκροτο στην Ερεσσό. Αδελφοί Bereznsky στην Κρήτη και στο Πέτα-ένας εξ αυτών σκοτώθηκε στην Κάσο, έτερος εξ αυτών τραυματίστηκε εκεί, ενώ τρίτος έχασε το πόδι του στο Νεόκαστρο εναντίον του Ιμπραήμ. Ο Νικόλαος Ράικο συμμετείχε στην εκστρατεία στην Χίο υπό τον Φαβιέρο.
Άλλοι αναδείχθηκαν σε υπεύθυνες θέσεις όπως ο Νικόλαος Ράικο : φρούραρχος στο Παλαμήδι, έπειτα στην Πάτρα και το Καστέλι του Μωρέως ως αντισυνταγματάρχης . Στην ναυμαχία του Ναυαρίνου συμμετείχαν με οκτώ πλοία ενώ βοήθησαν κατά τη διάρκειά της με απελευθερώσεις Ελλήνων αιχμαλώτων. Σε επίπεδο λογίας συμβολής, αναφέρονται η φιλελληνική λογοτεχνική προσφορά του ποιητή Αλέξανδρου Πούσκιν (τα ποιήματα: ‘’Στον Οβίδιο’’,’’Στην Ελληνίδα’’, ‘’Ξεσηκώσου Ελλάς’’, το ημιτελές διήγημα ‘’Κίρτζαλης’’ εμπνευσμένο από τα γεγονότα στη Μολδοβλαχία), του Κ.Φ.Ριλέγεφ, του Β.Κιουχελμπέκερ. Παρήχθησαν και κυκλοφόρησαν χρωμολιθογραφίες, γλυπτά και πίνακες με θέματα και πρόσωπα από την Ελληνική Επανάσταση.
Πρέπει ακόμα να αναφερθεί η διάσωση και η δωρεάν παράδοση αρχαιοτήτων στο Εθνικό Μουσείο στην Αίγινα, από τον Ρώσο πλοίαρχο Επαντσχίνε. Δεν έλειψαν και οι οικονομικές ενισχύσεις για την ανέγερση φιλανθρωπικών ιδρυμάτων, όπως των επικεφαλής αξιωματικών της Ρωσικής ναυτικής δύναμης που συγκρούστηκε στο Ναβαρίνο με αποδέκτες το νοσοκομείο του Ναυπλίου, τη νεοσυσταθείσα Εκκλησιαστική Σχολή του Πόρου, και με σκοπό την δημιουργία αλληλοδιδακτικού σχολείου στον Πόρο.
Γερμανικός φιλελληνισμός
Κατά την εποχή της Επανάστασης στον χώρο της γερμανόφωνης Ευρώπης υπήρχε μια χαλαρή συνομοσπονδία κρατών. Τα μεγαλύτερα μέλη της ήταν η Αυστρία και η Πρωσία, ενώ μέλη ήταν επίσης η Βαυαρία, η Δανία, το Λουξεμβούργο κλπ. Ανώτατος άρχων της συνομοσπονδίας κατά την εποχή της Επανάστασης ήταν ο Αυστριακός καγκελάριος Κλέμενς Μέτερνιχ.
Η Αυστρία και η Πρωσία, μαζί με τη Βρετανία και τη Ρωσία, είχαν συνάψει από το 1815 μια σειρά συμφωνιών (τη λεγόμενη «Ιερή Συμμαχία») που επισήμως είχε ως στόχο την τήρηση της ειρήνης στην Ευρώπη και τη συνεργασία μεταξύ αυτών των μοναρχιών. Από τους πρώτους μήνες της Επανάστασης η γερμανόφωνη κοινή γνώμη τάχθηκε με το μέρος των Ελλήνων. Αντίθετα, ο Μέτερνιχ, όπως και οι άλλοι ηγεμόνες της Συμμαχίας τήρησαν αρνητική στάση, καθώς την συσχέτισαν με το κίνημα του Καρμποναρισμού στην Ιταλία το οποίο θεωρήθηκε κίνδυνος για την ανατροπή των μοναρχιών. Τον Μάϊο του 1821, στο Συνέδριο του Λάιμπαχ η Ιερά Συμμαχία απέρριπτε κάθε κίνημα ανατροπής της νόμιμης εξουσίας μέσω εξέγερσης και βίας.
Η επίσημη εφημερίδα της Αυστρίας Österreichischer Beobacther (Αυστριακός Παρατηρητής) σχολιάζοντας για πρώτη φορά τα συμβάντα στην Ελλάδα την 8 Ιουνίου (ν.ημ.) 1821 υποστήριζε ότι οι επαναστάτες βρίσκονταν σε στενή επαφή με τα επαναστατικά κινήματα στην Ιταλία και ότι σκοπός τους ήταν η διατάραξη της ησυχίας στην χριστιανική Ευρώπη. Έτσι, σχολίαζε η εφημερίδα, μια επιχείρηση που ξεκίνησε με πολιτικό δόλο δεν θα έχει αποτέλεσμα και θα οδηγήσει τον ελληνικό λαό σε μεγάλα δεινά. Λόγω της πολιτικής αυτής απαγορεύτηκε κάθε φιλελληνική κίνηση σε πολλά γερμανικά κράτη. Ωστόσο υπήρξαν πολιτικοί και διανοούμενοι που τάχτηκαν ανοιχτά υπέρ της Ελληνικής Επανάστασης. Ο βαρώνος von Gagern στην Ταξική Δίαιτα του πριγκηπάτου της Έσσης-Ντάρμσταντ την 19 Ιουνίου εκφωνεί θερμό φιλελληνικό λόγο που περιλάμβανε μεταξύ άλλων τα εξής:
«Ένα θανάσιμο αμάρτημα θα βαραίνη το Γερμανικό Έθνος αν δεν εγείρεται πουθενά ούτε βοήθεια ούτε φωνή προς χάριν των Ελλήνων. Αυτοί μπορεί να έχουν αρχίσει τον αγώνα τους ασύνετα, την ακατάλληλη στιγμή, με ανεπαρκή μέσα. Εγκληματίες όμως δεν πρέπει να χαρακτηριστούν για αυτό το λόγο. Δεν ήσαν υπήκοοι, στην έννοια του δικαίου των Εθνών και του πολιτισμού μας, αλλά σκλάβοι. Αυτό μαρτυρούν οι αρχιερείς των, που χωρίς ενοχή και χωρίς να απολογηθούν, υπέστησαν δεινόν θάνατο στις πύλες των ναών τους. Εγώ, ως υπήκοος ενός πρίγκιπα ο οποίος έγινε μέλος της Ιεράς Συμμαχίας, και ως εκπρόσωπος των δικαιωμάτων και των επιθυμιών ενός γερμανικού λαού, εκφράζω εδώ την προσδοκία και ελπίδα ότι οι Έλληνες θα βγουν νικητές από τον αγώνα τους, ή να τους εξασφαλιστή μιά συνθήκη που θα τους θέση υπό την αιγίδα του ευρωπαϊκού δικαίου των Εθνών.»
Την 1 Αυγούστου 1821 ο καθηγητής Krug από τη Λειψία δημοσίευσε υπό μορφή φέιγ-βολάν πρόσκληση για την ίδρυση συλλόγων για την υποστήριξη των Ελλήνων. Λίγες μέρες αργότερα ένα βασιλικό διάταγμα απαγόρευε την διάδοση αυτών των φυλλαδίων στη Σαξόνία. Μια προσπάθεια αποστολής μιας «Γερμανικής Λεγεώνας» από τη Βαυαρία στην Ελλάδα από τον καθηγητή Fr. Thiersch επίσης απαγορεύτηκε. Στην Πρωσία επίσης απαγορεύτηκε κάθε δημόσια εκδήλωση φιλελληνισμού.
Η πολιτική του Μέτερνιχ εμπόδισε σοβαρά την βοήθεια προς τους Έλληνες αλλά δεν κατάφερε να την σταματήσει εντελώς. Στον ηθικό τομέα απέτυχε πλήρως αφού δεν κατάφερε να αλλάξει την φιλελληνική κοινή γνώμη. Στα πιό φιλελεύθερα νοτιο-δυτικά κρατίδια της Γερμανικής Συνομοσπονδίας, με κέντρο τη Στουτγκάρδη, άρχισαν από το φθινόπωρο του 1821 να λειτουργούν φιλελληνικές επιτροπές οι οποίες και έστειλαν εθελοντές στην Ελλάδα και υποστήριξαν οικονομικά πρόσφυγες.
Στη Γερμανία η Ελληνική Επανάσταση ερμηνεύτηκε από την αρχή σαν μια ιδιαίτερη περίπτωση, διαφορετική από τις άλλες, που δεν σκόπευε στην ανατροπή κάποιας νόμιμης εξουσίας ούτε είχε σχέση με συνωμοσίες όπως ο Καρμποναρισμός. Θεωρούσαν ότι τα αιτήματα των Ελλήνων ήταν δίκαια και ότι άξιζαν μια θέση στην πολιτισμένη χριστιανική Ευρώπη.
Ο γερμανόφωνος τύπος στο μεγαλύτερο μέρος του φιλοξενούσε φιλελληνικά δημοσιεύματα. Σε ένα από αυτά του καθηγητού Krug αναφέρει:
«Όλη η Τουρκοκρατία έχει από καιρό προγραφεί από την κοινή γνώμη σαν κάτι άκρως άδικο που δεν υποφέρεται … Εάν λοιπόν μια ζηλότυπη και γεμάτη φόβο πολιτική των κυβερνήσεων θεωρεί τον Ελληνικό Αγώνα απελευθερώσεως άκαιρο για τους δικούς της σκοπούς, παρά ταύτα δεν θα πετύχει, παρ’ όλα τα σοφίσματά της, να κάνει τον κόσμο να πιστέψει ότι αυτός ο αγώνας είναι άδικος».
Ωστόσο, στο Συνέδριο της Βερόνας που έγινε στο τέλος του 1822 επικράτησε και πάλι ο Μέτερνιχ και από το Συνέδριο εκδόθηκε ψήφισμα που καταδίκαζε την Ελληνική Επανάσταση χαρακτηρίζοντάς την «ανόητη και εγκληματική επιχείρηση». Μετά από αυτό, το φιλελληνικό κίνημα στη Γερμανία κλονίστηκε και σχεδόν διακόπηκε, έως ότου το 1826 δημιουργήθηκε νέο ρεύμα φιλελληνισμού με αφορμή την τραγική πτώση του Μεσολογγίου.
Άλλες φιλελληνικές εκδηλώσεις ήταν η δημιουργία φιλελληνικών κομιτάτων με πρωτοβουλία καθηγητών όπως του θεολόγου Fr. Nagel, του Νεάντερ (J. Neander), του Νίμπουρ (Barthold Georg Niebuhr) και άλλων. Οι πρωτοβουλίες που αναλαμβάνουν είναι πολλές: έκδοση φυλλαδίων που προτρέπουν στην ίδρυση φιλελληνικών σωματείων, στην παροχή ποικίλης αρωγής, έρανοι σε χρήμα και είδη, στρατολογούνται νέοι εθελοντές, ενώ κάποιοι πανεπιστημιακοί δάσκαλοι των Ελλήνων σπουδαστών οι οποίοι συγκροτούν στρατιωτικά σώματα με σκοπό να πάνε στην Ελλάδα, εκφράζουν την επιθυμία να τους συνοδεύσουν στον προορισμό τους. Σημαντικά κέντρα φιλελληνικής δράσης στη Γερμανία υπήρξαν οι πόλεις του Αμβούργου και της Βρέμης, το Ντάρμσταντ και η Στουτγκάρδη. Οι Zimmermann-καθηγητής, Chevalier από τη Γενεύη και Dannenberg –υπασπιστής της φρουράς του Αμβούργου συγκροτούν την ‘’Ελληνογερμανική Λεγεώνα’’.Το 1827 ιδρύθηκε στην πρωτεύουσα της Βαυαρίας ‘’Πανελλήνιον’’ με σκοπό την ανατροφή ορφανών παιδιών από την Ελλάδα.
Τα αίτια ανάπτυξης του Γερμανικού φιλελληνισμού θεωρούνται ότι είναι ο κλασικισμός που καλλιεργείτο στην Γερμανία τα προεπαναστατικά χρόνια σε συνδυασμό με τον ρομαντισμό της εποχής. Επίσης η παρουσία και η δράση εκεί των Ελλήνων σπουδαστών και εμπόρων. Ενεργή ήταν η συμμετοχή Γερμανών φιλελλήνων στα επαναστατικά γεγονότα στην Ελλάδα: στην Κρήτη ο γιατρός Σχιεράϊπερ τον Δεκέμβριο του 1823 παρέχει ιατρική και φαρμακευτική περίθαλψη, ενώ ο Hane ανέλαβε τη διοίκηση του φρουρίου της Γραμβούσας στα τέλη Φεβρουαρίου 1828
Εβραϊκός Φιλελληνισμός
Υπήρξαν Εβραίοι που συμπαραστάθηκαν και Εβραίοι που επέδειξαν αρνητική στάση απέναντι στον Εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα των Ελλήνων. Σύμφωνα με τον καθηγητή Σπυρίδωνα Λουκάτο οι παράγοντες οι οποίοι εμπόδισαν την ανάπτυξη του Εβραϊκού Φιλελληνισμού ήταν: α)ο μεταξύ Ελλήνων και Εβραίων φυλετικός φανατισμός και η θρησκευτική μισαλλοδοξία (εκατέρωθεν τέτοιες πράξεις ήταν: η διαπόμπευση του σώματος του Γρηγορίου του Ε’ από τους Εβραίους της Κωνσταντινούπολης και οι σφαγές που υπέστησαν οι Εβραίοι της Οδησσού από τους εκεί Έλληνες και Ρώσους όταν έφτασε ο νεκρός του Πατριάρχη, αλλά και οι σφαγή των Εβραίων της Τριπολιτσάς), β)ο οικονομικός ελληνο-εβραϊκός ανταγωνισμός γ)η ανάγκη επιβίωσης των Εβραίων μέσα στο πλαίσιο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.
Από την άλλη μεριά οι παράγοντες εκείνοι που καλλιεργούσαν τον Εβραϊκό φιλελληνισμό ήταν: α)η Φιλελεύθερη Ευρωπαϊκή ιδέα, β)οι φιλικοί δεσμοί Ελλήνων και Εβραίων της διασποράς (ο ποιητής Ανδρέας Κάλβος φίλος και δάσκαλος των Ελληνικών στην εβραϊκή οικογένεια Finzi στην Φλωρεντία), γ)Η κοινή συμβίωση Ελλήνων και Εβραίων (ο Χανέν, Εβραίος της Τριπολιτσάς σώθηκε με την οικογένειά του. Τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα του Εβραϊκού φιλελληνισμού ήταν τα εξής: α)εκδηλώνεται κυρίως στις δυτικοευρωπαϊκές χώρες όπου κοινωνικοί, ιδεολογικοί, πολιτικοί και οικονομικοί παράγοντες ευνοούν τις ιδεολογικές ζυμώσεις μεταξύ των Εβραίων της διασποράς και τους κάνουν πιο δεκτικούς στα φιλελεύθερα μηνύματα. Β)εκφράζεται με τον εκχριστιανισμό των Εβραίων γ)με μικτούς γάμους μεταξύ Ελλήνων και Εβραίων. Περιορισμένης έκτασης μπορούν να χαρακτηριστούν οι προσφορές των Εβραίων στην Ελληνική Επανάσταση: συμμετοχή σε μάχες, συμπαράσταση σε φυλακισμένους και παροχή ιατρικής βοήθειας, συμμετοχή σε φιλελληνικά κομμιτάτα, εκκλήσεις για συνδρομές υπέρ των Ελλήνων, συμπαράσταση εκ μέρους Εβραίων δημοσιογράφων. Η έρευνα μέχρις σήμερα έχει επισημάνει τους εξής Εβραίους που έχουν συμμετάσχει ή συμπαρασταθεί στην Ελληνική υπόθεση: (Cremieux) Κρεμιέας Αδόλφος από την Γαλλική πόλη Νίμ ήταν μέλος της εκεί Φιλελληνικής Εταιρείας. Ιωάννης Λέχος ήλθε στην Ελλάδα περί το 1805 κι αφού βαπτίστηκε χριστιανός μετέβη τον Φλεβάρη του 1822 στην Κρήτη όπου συμμετείχε σε μάχες στην περιοχή Κισσάμου, στη συνέχεια ,το 1823, εργάσθηκε αμισθί στο επαρχείο Σαντορίνης, ενώ υπηρέτησε ως ‘’πυροβολικός’’ στο σώμα του Φαβιέρου. Δημήτριος Ιωάννου Λέχος πολωνοεβραίος, γιος του προηγούμενου. Έλβιγκ, ραβίνος στο Werle της Βεστφαλίας απηύθυνε έκκληση στις 21 Μαΐου του 1826 προς όλες τις ισραηλιτικές κοινότητες προκειμένου να συνδράμουν τους χειμαζόμενους Έλληνες. Λαφίτ Γεώργιος, ο οποίος ήταν Εβραίος δημοσιογράφος στο Παρίσι και αρθρογραφούσε υπέρ του Ελληνικού αγώνα. Ραφαήλ Γεώργιος που εγκαταστάθηκε στην Ελλάδα και βαπτίστηκε χριστιανός Χη Ιωάννης γιατρός από Ισραηλιτική οικογένεια της Ζακύνθου ο οποίος ασπάσθηκε τον χριστιανισμό και παρείχε τις ιατρικές του υπηρεσίες στους Επαναστατημένους Έλληνες. Ιάκωβος Μαβέιτς, εκχριστιανισμένος Εβραίος από τη Ρωσία μετείχε στην επανάσταση της Μολδοβλαχίας. Νιάρντι Μποτελάτ και Ιωαννίτσα Μποτεζάν εκχριστιανισμένοι Εβραίοι που συμμετείχαν στην επανάσταση στο Ιάσιο.
Τούρκοι φιλέλληνες
Στους Τούρκους που με διάφορους τρόπους συνένδραμαν στην Επανάσταση μπορούμε να αναφέρουμε διάφορα πρόσωπα, είτε πολιτικές είτε θρησκευτικές προσωπικότητες, όπως τον μουσουλμάνο θρησκευτικό ηγέτη, τον σεϊχουλισλάμη Χατζή Χαλίλ Εφέντη, ο οποίος αρνήθηκε να επικυρώσει την εντολή του σουλτάνου Μαχμούτ Β΄ για αθρόα σφαγή των ελλήνικών πληθυσμών, με τίμημα την εξορία του και τη δολοφονία του. Επίσης, τον τούρκο γιατρό του Ανδρούτσου και του Μακρυγιάννη, Χασάν Αγά Κούρταλη. Επίσης αναφέρεται η Οθωμανική Εκατονταρχία του Μουσταφά Γκέκα.
Αλβανοί Φιλέλληνες
Οι Αλβανοί που μετείχαν στο κίνημα του Υψηλάντη ήταν πιο πολλοί αλλά καταγράφονται ως Έλληνες . Ο Μουσταφά-Γκέκας, ο Αμπτής Γκέκας, ο Μάκος Κούστα που λειτουργούσε ως κομιστής επιστολών του Αλή πασά προς τους Έλληνες, μα τελικά προσχώρησε στο Ελληνικό στρατόπεδο. Συν εκστράτευσε με τον Καραϊσκάκη στην Αν. Στερεά και στην Καποδιστριακή περίοδο διορίστηκε ως εκατόνταρχος της Β’ χιλιαρχίας. Ακόμα ο Μπαϊράμης Λιάπης διατελώντας υπό την ηγεσία του Νικ. Κριεζιώτου συμμετείχε σε πολεμικές επιχειρήσεις στο Τρικκέρι και στην Ανατολική Στερεά.
Ρουμάνοι Φιλέλληνες
Ο Ελληνικής καταγωγής Ρουμάνος πρίγκιπας Αλέξανδρος Καντακουζηνός επικεφαλής εκατό Αλβανών κατέλαβε το Κάστρο της Μονεμβασιάς τον Ιούλιο του 1821. Ο αδελφός του, Γεώργιος Καντακουζηνός Ντελάνου αξιωματικός στο Ρωσικό στρατό, συνόδευε τον Υψηλάντη στην διάβαση του Προύθου. Επίσης ο Ρουμάνος βογιάρος Γεώργιος Βοϊνέσκου συνόδευσε τον Δημήτριο Υψηλάντη στην Ελλάδα και συμμετείχε σε μάχες μαζί του. Ο Βογιάρος Ιορδάνης Ροζνοβάνου συνέδραμε το κίνημα της Μολδοβλαχίας οικονομικά (με 10.000 ολλανδικά δουκάτα) και 300 άλογα. Ο μητροπολίτης Βενιαμήν Κοστάκη προσέφερε χρήματα και άλογα. Μέλη της Φιλικής Ετιαρείας διετέλεσαν επίσης Ρουμάνοι, οι Γρηγόριος Μπρακοβεάνου, και Μπάρμπου Βακαρέσκου . Την θυσία των Ρουμάνων Ιερολοχιτών που έπεσαν στο πεδίο της μάχης υμνεί ο ποιητής Γρηγόριος Αλεξανδρέσκου με το ποίημά του ‘’Τα μνήματα του Δραγατσανίου’’
Πως αντιμετώπισαν οι Έλληνες τους Φιλέλληνες
Αξιοποιήθηκαν σε διάφορες θέσεις. Στην Τεργέστη ως μία από τις ‘’πύλες’’ εξόδου τους προς την Επαναστατημένη Ελλάδα, ο Δημήτριος Υψηλάντης επιθυμώντας να οργανώσει ένα τακτικό σώμα κατά τα δυτικοευρωπαϊκά πρότυπα, διάλεξε ως ‘’προγυμναστήν στρατιωτικόν’’, ένα φιλέλληνα αξιωματικό του γαλλικού στρατού, τον Bαλέστ, ο οποίος χρησιμοποίησε Ιταλούς και Γάλλους αξιωματικούς για να τον επικουρήσουν στο έργο του.
Συνάντησαν πάλι την απροθυμία να αξιοποιηθούν ή να χρηματοδοτηθούν από τους τοπικούς πολιτικούς και στρατιωτικούς αρχηγούς. Καθώς μάλιστα πλεόναζαν οι βαθμοφόροι και οι θέσεις ήταν περιορισμένες, απογοητεύονταν όταν η ιεράρχηση τους δεν ήταν ανάλογη του βαθμού τους. Ή πάλι, οι Έλληνες δεν ήταν σε θέση ή δεν ήθελαν να τους χρηματοδοτήσουν, γιατί έτσι κι αλλιώς έπρεπε να μεριμνήσουν για τα δικά τους σώματα. Η συμμετοχή τους πάλι σε επιχειρήσεις κατάληψης πόλεων συνεπαγόταν και μερίδιο στις λείες και έπρεπε να αποκλεισθούν οι ξένοι. Επίσης περιφρονούσαν τους πιο νέους από αυτούς τους φιλέλληνες επειδή τους θεωρούσαν απειροπόλεμους και γενικά απροετοίμαστους για τις ανάγκες του αγώνα τους.
Ποια προβλήματα αντιμετώπιζαν οι Φιλέλληνες
Όταν αποφάσιζαν να ξεκινήσουν να έλθουν στην Ελλάδα, είχαν προβλήματα, οικονομικές επιβαρύνσεις, δυσκολίες στην μετακίνηση (αποστάσεις μεγάλες), απαγορεύσεις των αρχών των πατρίδων τους ή άλλων χωρών απ’ όπου έπρεπε να περάσουν. Πολλές φορές υπήρχαν και μεταξύ τους διαιρετικοί παράγοντες που υπονόμευαν την μεταξύ τους ενότητα, όπως εθνικοί ανταγωνισμοί. Όταν έφταναν, επίσης είχαν να συναντήσουν ελλείψεις στην οργάνωση και τον συντονισμό του αγώνα, ανταγωνισμούς μεταξύ των οπλαρχηγών, έλλειψη χρημάτων για τη συντήρησή τους, απροθυμία αξιοποίησής τους : έτσι το τακτικό σώμα του Βαλέστ έμεινε αναξιοποίητο σε Ναβαρίνο και Τριπολιτσά, όπως και η ομάδα του Γκόρντον. Επίσης τους απωθούσε η πρωτόγονη πολεμική τακτική κάποιων Ελληνικών ομάδων και των οπλαρχηγών τους, όπως μετά την άλωση του Ναυπλίου. Άλλοι ήταν απογοητευμένοι από τα αποτελέσματα των συμμετοχών τους σε διάφορες μάχες, οι οποίες δεν στέφονταν πάντα από επιτυχία, όπως στη μάχη του Πέτα. Καθώς πολλοί από αυτούς ήταν βαθμοφόροι και οι προσφερόμενες θέσεις λίγες, προσδοκούσαν εντολές ανάλογες του βαθμού τους και η όποια ιεράρχησή τους γεννούσε παρεξηγήσεις. Κάποιοι έπεσαν θύματα ληστειών από Έλληνες.
Το τέλος του φιλελληνισμού-μια αποτίμηση
Η κινητοποίηση των ξένων υπέρ της Ελληνικής υπόθεσης βόηθησε στην ηθική δικαίωση και ψυχολογική ενίσχυση των Ελλήνων επαναστατών και του αγώνα τους. Όσον αφορά τις κυβερνήσεις φαίνεται να έμειναν ανεπηρέαστες στις αποφάσεις τους από όλη αυτήν την κίνηση. Οι ενδοευρωπαϊκοί ανταγωνισμοί και συσχετισμοί των δυνάμεων καθώς και η επιθυμία τους να κλείσει ένα πεδίο αναταραχής στην ανατολική Μεσόγειο καθόρισε την πολιτική τους απέναντι στην Ελληνική Επανάσταση.
Ο φιλελληνισμός του Αγώνα τερματίζει για διάφορους λόγους: α)η δημιουργία του Ελληνικού κράτους που είναι το επιστέγασμα των Ελληνικών προσπαθειών β)η σύγκρισή του με το ευρωπαϊκό πολιτισμικό επίπεδο προκαλεί την απογοήτευση γ)ο κλασικισμός γνωρίζει μια κάμψη και περιορίζεται σε επιστημονικό επίπεδο δ)οι δημοκρατικοί και φιλελεύθεροι κύκλοι της Ευρώπης αναζητούν εκτός αρχαίων ελληνικών προτύπων τα μέσα έκφρασής τους. ε) αναδύεται η αμφισβήτηση της αρχαιοελληνικής καταγωγής των Νεοελλήνων από τον Γιάκομπ Φίλιπ Φαλμεράυερ.[