Loading ...

Από τον Κων/νο Κνιθάκη – Δρ.Φιλοσοφίας.

« Ό,τι είναι νους και καρδιά για τον άνθρωπο, είναι και Ελλάδα για την Ανθρωπότητα» τονίζει ο Γερμανός ποιητής και φιλόσοφος Γκαίτε, πιστεύοντας πως η ανθρωπότητα, ιδιαίτερα σήμερα, που κατά κοινή ομολογία, πλανιέται σε μια ζοφερή άβυσσο, θα μπορέσει να σωθεί και ν`ανέβει απ`τα βάθη της ύλης στα ύψη του πνεύματος, μονάχα αν ποτιστεί και καθοδηγηθεί απ` τις αιώνιες αξίες του Ελληνικού Πολιτισμού.
Λέγοντας Ελληνικού Πολιτισμού εννοούμε τον πολιτισμό εκείνο που αναπτύχθηκε σ`αυτόν τον τόπο απ` τις αρχές της ιστορικής μας ζωής με επίκεντρο τον 5ο και 4ο αιώνα π.χ. , διατηρήθηκε δε ως τις μέρες μας με τ`απαράμιλλα εκείνα μνημεία του Λόγου και της Τέχνης με τα οποία εκφράζεται και το βαθύτερο νόημά του. Αυτής εδώ της χώρας οι κάτοικοι οι μακρινοί μας πρόγονοι, συνέλαβαν για πρώτη φορά στην ιστορία της ανθρωπότητας τις πιο υψηλές ιδέες του πνεύματος, τις οποίες από τότε με κατάνυξη ψελλίζουν όλοι οι λαοί της γης.
Είδαν με το πλαστικό τους βλέμμα την πιο όμορφη απ` όλες τις μορφές την μορφή του ανθρώπου, την ανέσυραν απ` το χάος της σκοπιμότητας και του συμφέροντος και πίστεψαν μ`όλη τη δύναμη της ψυχής τους πως η ανθρώπινη φύση, αν και θνητή αποτελεί το θαύμα της δημιουργίας, και πως ο άνθρωπος έχει σ` αυτόν τον κόσμο έναν και μοναδικό σκοπό: να ζήσει στον πιο υψηλό τόνο ηθικά και πνευματικά. «Ιδέ ο άνθρωπος» αναφώνησαν γεμάτοι χαρά, όταν ύστερα από μόχθο σκληρό κατόρθωσαν ν`ανακαλύψουν την πιο σεβάσμια μορφή, την μορφή του ανθρώπου, την στεφάνωσαν με τις μεγαλύτερες αρετές, την αρετή του Λόγου και της παιδείας, και την θεώρησαν ως την πιο κύρια μορφή, αρχή και τέλος κάθε πολιτιστικής δημιουργίας.
Απαλλάχθηκαν νωρίς από την μυθοπλαστική αντίληψη για τόν κόσμο, συνέλαβαν την πραγματική έννοια της γνώσης, κι`αγωνίστηκαν να την κατακτήσουν σ`όλους τους τομείς, όχι για να ικανοποιήσουν μ`αυτή τις ανάγκες της ζωής, αλλά για να καλύψουν τις πολλαπλές τους πνευματικές ανησυχίες και για να βρουν έτσι το βαθύτερο νόημα της ζωής. Ανέδειξαν ως ύψιστη αξία στην γη το πνεύμα, οργάνωσαν με το πνεύμα τη ζωή κι`εξήγησαν τον κόσμο.
Ό,τι δημιούργησαν πριν από τους Έλληνες άλλοι λαοί, καλύπτεται από την ομίχλη του μύθου και τον πέπλο της μαγείας. Το μυθικό και μαγικό πνεύμα είναι εδώ παντοδύναμο και υποτάσσει τα πάντα στην εξουσία του.
Τον πλούσιο και δαιδαλώδη αυτόν κόσμο τον γνώρισαν και οι Έλληνες, αλλά τον υπερνίκησαν με τον Λόγο.
Το «στην αρχήν ήταν ο Λόγος» ακούστηκε για πρώτη φορά στην Ελλάδα, εδώ έχει τη ρίζα του. Με την νηφαλιότητα του Λόγου προχώρησαν οι Έλληνες πέρα απ`την επιφανειακή πείρα των άλλων λαών, δημιούργησαν την πραγματική Επιστήμη, θέτοντας όλα κάτω απ` το αμείλικτο κόσκινο της κριτικής κι`αποκαλύπτοντας μία απ` τις μεγαλύτερες ιδέες της ζωής, την ιδέα της αλήθειας.
Έζησαν σ`ένα μαγευτικό περιβάλλον και συνδύασαν κατά τρόπο αρμονικό κι ανεπανάληπτο την ωραιότητα της φύσης με την έμφυτη ψυχική ευαισθησία, συνέλαβαν δε κατ` αυτόν τον τρόπο την πραγματική ιδέα της ομορφιάς, όπως την παράστησαν με τα πλαστουργήματα του λόγου και της τέχνης, ιδιαίτερα δε με το αρχαίο άγαλμα, όπως βλέπουμε το ανθρώπινο σώμα όρθιο και γυμνό. Γυμνό για να φανερώνει όλη την σωματική δύναμη κι ομορφιά χωρίς καμία δέσμευση, όρθιο για να δείξει τον άνθρωπο ως τέλεια ηθική και πνευματική προσωπικότητα.
Με τη φιλοσοφία ελευθέρωσαν το ανθρώπινο πνεύμα, με την τέχνη ελευθέρωσαν το ανθρώπινο σώμα. Με την πρώτη έκαναν το μεγάλο άλμα από τον μύθο προς τον λόγο, απ` τα πολλά πράγματα προς την μία αρχή των πραγμάτων με την δεύτερη προχώρησαν, απ` τα πολλά και συγκεκριμένα υπαρκτά πρόσωπα της τέχνης των ασιατικών λαών, στο πρόσωπο και το σώμα του ανθρώπου, στο πρότυπο της ανθρώπινης μορφής.

Ουσιαστικά δημιουργοί της ανθρώπινης κοινωνίας οι Έλληνες, ως όντα κοινωνικά, είδαν την ομαδική συμβίωση όχι ως μάζα από ελεύθερους ανθρώπους, αλλά ως σύνολο ολοκληρωμένων προσωπικοτήτων, που έχουν συναίσθηση της αξίας και του προορισμού τους. Έτσι, μέσα στα πλαίσια μιας κοινωνίας ιδανικής, βασισμένης στις αναλλοίωτες αρχές της ελευθερίας και του δικαίου, όπου οι άνθρωποι αναπτύσσονται και δημιουργούν, ανάλογα ο καθένας με τις δυνάμεις του, συνέλαβαν τις πιο υψηλές αρχές του ατομικού και κοινωνικού βίου, την Ελευθερία, τον σεβασμό, την Δικαιοσύνη, το καθήκον και την αξιοπρέπεια, ύψωσαν αξιολογική πυραμίδα με κορυφή την ιδέα του Αγαθού.
Κοινωνία ανθρώπινη, η αρχαία Ελληνική, ήταν επόμενο να παρουσιάσει μειονεκτήματα, η αναγνώριση των οποίων δεν ελαττώνει καθόλου την αξία του αρχαίου Ελληνικού Πολιτισμού.
Είδαν τέλος οι Έλληνες την ανθρώπινη κοινωνία ως τροφή ανθρώπων, «καλή μεν αγαθών, κακή δε κακών» και θεώρησαν την Παιδεία ως τον μοναδικό δρόμο της σωτηρίας των λαών ως ημέρωση και φωτισμό του ανθρώπου, που, όταν προσφέρεται ικανοποιητικά και σωστά, κάνει τον άνθρωπο το τελειότερο από τα όντα που υπάρχουν στον κόσμο.
Αυτές τις υψηλές ιδέες προίκισε η φύση με την αντοχή της υπεριστορικότητας, της αρωμάτισε με τα νάματα της διδασκαλίας του Ναζωραίου και τις έκανε απαραίτητες στην πνευματική πορεία των λαών. Συνεχή μηνύματα αγάπης για την ζωή, για την ελευθερία και για τον άνθρωπο παίρνουν απ` τους Έλληνες οι λαοί που έρχονται σ` επαφή μαζί τους και προσπαθούν να τους μιμηθούν. Και πρώτα απ`όλους οι Ρωμαίοι κατανόησαν την ανθρωπλαστική δύναμη των πατέρων μας, αγάπησαν τον πολιτισμό τους, φωτίστηκαν απ` αυτόν, κατάκτησαν την Ελλάδα πολιτικά, κατακτήθηκαν όμως πνευματικά, σύμφωνα με την δήλωση του Ρωμαίου ποιητή: «Η Ελλάδα αφού κατακτήθηκε, νίκησε τον άγριο κατακτητή και τις τέχνες έφερε στο αγροίκο Λάτιο».
Κι όταν ύστερα απ`την μακροχρόνια περίοδο του Μεσαίωνα, που δεν έλειψε εντελώς η φωτοβόλα επίδραση του Ελληνισμού και της αναγέννησης, γκρέμιζαν το καθυστερημένο και μονόπλευρο σύστημα του Μεσαίωνα, στην θέση του έστησαν μ`ενθουσιασμό το αρχαίο ελληνικό θαύμα, αυτό που σήμερα ονομάζουμε κλασική παιδεία.
Τα πιο φωτισμένα μυαλά του κόσμου, από τον Σαίξπηρ και τον Ουγκώ, μέχρι τον Γκαίτε και τον Σπράγγερ, πίστεψαν μ` όλη τη δύναμη της ψυχής τους πως μονάχα η Ελληνική ανθρωπιστική παιδεία, με τα υψηλά ιδανικά που προσφέρει, μπορεί ν` ανακαινίσει ψυχικά τον άνθρωπο και χαρίσει σ`αυτόν το φως της αλήθειας και της αρετής.
Παντού δε και πάντοτε προέτρεπαν τη νεολαία να εμβαθύνει στα κλασικά κείμενα της ελληνικής αρχαιότητας κι εκεί να βαπτισθεί στα ζωντανά νερά του αληθινού ανθρωπισμού. «Μελετήστε τον Σαίξπηρ» γράφει ο Γκαίτε σ`ένα φίλο του, «μελετήστε τον Μολιέρο, αλλά μελετάτε Έλληνες και προπαντός Έλληνες»! Απ` όλους τους πολιτισμούς της ανθρωπότητας, ο Ελληνικός είναι πολιτισμός πνευματικός, όχι ωφελιμιστικός, αλλά η πραγματοποίηση των ευγενεστέρων ιδανικών του ανθρώπου, βασικά είναι ανθρώπινος πολιτισμός.
Οι άνθρωποι, ανεξάρτητα από τόπο και χρόνο, συνεχίζουν να ζουν με τους ίδιους πόθους, τα ιδανικά και την αγωνία, που έζησαν κι οι αρχαίοι Έλληνες. Στο σημείο αυτό έρχεται να προσφέρει τις μεγάλες υπηρεσίες του ο αρχαίος ελληνικός πολιτισμός, που δημιούργησε σε πολλούς τομείς πρότυπα και πάρα πολύ ωφέλησε στην όλη εξέλιξη του πολιτισμού μας.
Ο κλασικός μας πολιτισμός δεν έρχεται να αντιδικήσει με την προοδευτική δραστηριότητα του παρόντος, δεν αρχίζει απ` την αρχαία εποχή για να καταλήξει σ`αυτήν, αλλά προχωρεί και φθάνει ως σήμερα, έρχεται να κάνει ανθρωπινότερο το παρόν κι ανταξιότερο του ανθρώπου το μέλλον.
Όταν διδασκόμαστε τους αρχαίους Έλληνες δε σημαίνει πως πρέπει να επιστρέψουμε στην ζωή της αρχαίας Ελλάδας. Κάτι τέτοιο θα ήταν μία επανάπαυση στο μνημειακό παρελθόν, ένας έμμεσος τρόπος ηθικής και πνευματικής αυτοκτονίας. Μακριά από εμάς οι αυταπάτες των ειδώλων. Δε ζητάμε στους τάφους των προγόνων λείψανα αδειανά, κενά είδωλα μιας άγονης προγονολατρείας», τη ζωντανή παράδοση τιμούμε, το πνεύμα της ελληνικής ζωής που παραμένει ζωντανό μέχρι σήμερα κι εξακολουθεί να προσφέρει το ασάλευτο στήριγμα στην ανθρωπότητα, για να φτιάξει τον τύπο του τέλειου ανθρώπου: έναν άνθρωπο δραστήριο στις ιδιωτικές υποθέσεις, μ`ενδιαφέροντα πνευματικά και καλλιτεχνικά, που θα νιώθει ικανοποιημένος να ζει σε μία κοινωνία με γνώμονα το κοινό καλό, δηλαδή έναν άνθρωπο, όπως τον ονειρεύονταν οι αρχαίοι Έλληνες. (Ενστερνιζόμενοι την αρχαιοελληνική διδαχή «Πάντων χρημάτων μέτρον Άνθρωπος»).
Ιδιαίτερα δε σήμερα που η ανθρωπότητα δίνεται περισσότερο στην τεχνική και την πράξη, τη μηχανή και την ύλη πρέπει ο άνθρωπος να γίνει άξιος των αγαθών που χειρίζεται, κύριος και όχι δούλος των επιτευγμάτων της θετικής επιστήμης.
Ταυτόχρονα με τον κόσμο του τεχνικού μας πολιτισμού, πρέπει να ενστερνισθούμε την παλιά αναζήτηση της σοφίας. Να θεωρήσουμε τον άνθρωπο ως το τελειότερο ον της δημιουργίας, να τον στολίσουμε με τις αρετές που συνέλαβε το αρχαίο πνεύμα και κατά καιρούς μεγαλούργησε. Και πρώτοι απ`όλους εμείς οι νεότεροι Έλληνες, κληρονόμοι της βαριάς ηθικής και πνευματικής προσφοράς των πατέρων μας, έχουμε χρέος ιερό ν`αναστήσουμε εδώ, στα ίδια χώματα την κλασική μας παιδεία, να γίνει η ανθρωπιστική πίστη ιδανικό του λαού μας, περιεχόμενο πνευματικό κάθε επαγγελματία κι επιστήμονα, αλλά προ παντός αίτημα επιτακτικό της νεολαίας μας.
Χρέος διπλό να στήσουμε την φιλολογία και φιλοσοφία σαν μία ιέρεια πραγματική μπροστά στα αρχαία κείμενα, που θα μπορεί να μεταφέρει στην εποχή μας τα μεγάλα μηνύματά τους. Έτσι θα δικαιώσουμε τον πολιτισμό, που έχει επίκεντρο τον άνθρωπο, θα νιώσουμε επιτακτική την ανάγκη ο ένας του άλλου και θα αναζητήσουμε τον συνάνθρωπό μας, όπου κι αν βρίσκεται. Θα συνεχίσουμε με βήματα σταθερά την πορεία μας, άλλοτε τρέχοντας, άλλοτε τρικλίζοντας, σπάταλοι και περήφανοι, αγνοί και δαιμόνιοι, ανάμεσα σ` όλα και πέρα απ`όλα, οι Έλληνες εμείς, πάντα Έλληνες, την υψηλή επιτελώντας αποστολή που η ζωή μας εμπιστεύθηκε στον εγκόσμιο αυτόν αιώνα.